Αριστοτέλης: πώς κατανοείται η έννοια της εξουσίας;

 

Αριστοτέλης

384 – 322 π.Χ. 

Τι είναι η εξουσία;

§1

Η λέξη/έννοια ἐξουσία απαντά στον Αριστοτέλη, πριν απ’ όλα, με το ακόλουθο πρωταρχικό νόημα: να έχει κανείς τη δυνατότητα να κάμνει το δικό του, να πράττει κατά το δοκούν, κατά βούληση, κατ’ αρέσκεια. Η λέξη παράγεται από το απρόσ. ρ. ἔξεστι, που σημαίνει είναι δυνατόν, επιτρέπεται. Ως εκ της ετυμολογικής της καταγωγής, η υπό συζήτηση έννοια περιέχει μια ισχυρή θετική σημασία: υποδηλώνει το δικαίωμα, τη δυνατότητα, την άδεια,  την ελευθερία να λέγει και να πράττει κανείς κάτι. Πρόκειται, επομένως, για ένα είδος ελευθερίας, με το νόημα περισσότερο της παρρησίας, της ελευθερίας του λόγου, της γνώμης ή κρίσης, της ελεύθερης [=ευάρεστης] επιλογής. Η λέξη, με αυτό το νόημα, βρίσκεται σε κείμενα διαφόρων συγγραφέων της ελληνικής αρχαιότητας. Έτσι, για παράδειγμα, τη συναντάμε σε έργα του Δημοσθένη, μεταξύ άλλων, ο οποίος γράφει στον Γ΄ Φιλιππικό:

Από τον αρχαίο στον σύγχρονο σχετικισμό

 

Τι είναι ο σχετικισμός;

Ο σχετικισμός παρουσιάζεται ως ουμανισμός, δηλαδή ως θεωρία που συσχετίζει κάθε στοιχείο ενός πολιτισμού με τον άνθρωπο γενικά που ήταν ο δημιουργός του και που είναι επομένως ικανός να τον ερμηνεύσει στη συνέχεια. Ο σχετικισμός πιστεύει, στην πραγματικότητα, ότι όλη η δημιουργία είναι μια εφεύρεση/επινόηση, ενώ ο ρεαλισμός, στον οποίο αντιτίθεται, πιστεύει ότι είναι ουσιαστικά μια ανακάλυψη.

Hegel: Η Διαλεκτική πολέμου και ειρήνης

 

                                 Γκέοργκ  Χέγκελ

1770–1831

 

Η Φαινομενολογία του πολέμου

§1

Ι. Η εποχή, που έζησε ό Χέγκελ, 1770-1831, ήταν μια πολυκύμαντη εποχή, με φοβερές δονήσεις της ιστορίας, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η Γαλλική επανάσταση. Η τελευταία αποτέλεσε μια από τις πιο συνταρακτικές παρορμήσεις για τη συγκρότηση αλλά και την εξέλιξη της σκέψης του. Στο πλαίσιο τούτης της εξέλιξης εντάσσεται και η διαμόρφωση της πολιτικής του σκέψης, δυνάμει της οποίας διατυπώνει και τη διαλεκτική του θεωρία για τον πόλεμο. Ακριβώς επειδή η εγελιανή θεωρία του πολέμου είναι διαλεκτική δεν αφήνει περιθώρια για μια  ερμηνεία, αποπροσανατολιστική για κάθε λαό και έθνος, που ανυμνεί την ειρήνη και αναθεματίζει τον πόλεμο. Σε κάθε στιγμή του χρόνου αποδεικνύεται επίκαιρη και αληθής.

Hegel: Αστική κοινωνία και το σύστημα αναγκών

 

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ

1. Ο Φρίντριχ Χέγκελ (1770-1831) είναι ο πρώτος που έθεσε συστηματικά το ζήτημα της ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών. Σίγουρα, η φιλοσοφία δεν  ήταν ποτέ εντελώς ξένη ως προς το ζήτημα αυτό. Στο πλαίσιο της ιστορίας της φιλοσοφίας, ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) αφιερώνει σελίδες στα οικονομικά, συχνά πολύ διαφωτιστικές, που θα αποτελέσουν τη βάση ενασχόλησης με τέτοια ζητήματα σπουδαίων μεσαιωνικών στοχαστών, όπως π.χ. ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274). Στη νεότερη εποχή, η φιλοσοφία από τον Thomas Hobbes (1588-1679) έως τον Jean Jacques Rousseau (1712-1778), σκέφτεται την πολιτική σε σχέση με την οικονομία. Αλλά ο Χέγκελ είναι εκείνος που κάνει αυτό το ερώτημα ένα από τα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του Δικαίου και μια θριαμβευτική φάση προόδου του πνεύματος. Εκκινώντας από την αστική κοινωνία των πολιτών επιχειρεί να εξηγήσει φιλοσοφικά τις τρεις βαθμίδες της, οι οποίες αποτελούν τον υποστασιακό χαρακτήρα αυτής της κοινωνίας.

Πλάτων: πώς γίνεται κανείς φιλόσοφος;

 

ΠΛΑΤΩΝ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;

1. Τοποθετώντας την φιλοσοφία στην κατηγορία των ανθρώπινων αγαθών, ο Πλάτων τη χαρακτηρίζει ως το ύψιστο Αγαθό, που δώρισαν οι θεοί στους ανθρώπους:

«Ουδέν μεγαλύτερο αγαθό ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρξει ποτέ  στο ανθρώπινο γένος ως δώρο των θεών» (Τίμαιος, 47b).

Η θέση του Πλάτωνος σχετικά με τη φιλοσοφία δεν είναι αυτή της γνώσης, της σοφίας, αλλά της αγάπης ή της επιθυμίας, του έρωτος της σοφίας:

«Γι’ αυτό ακριβώς μπορούμε τώρα να πούμε ότι οι ήδη σοφοί δεν φιλοσοφούν, είτε είναι θεοί είτε άνθρωποι» (Λύσις, 218a).

Nietzsche: Ο Υπεράνθρωπος και ο άνθρωπος

 

Fr. Nietzsche

1844-1900 

Ο Ζαρατούστρα κατεβαίνει στους ανθρώπους

 «Η δική μου φόρμουλα για το μεγαλείο σε έναν άνθρωπο είναι το amor fati: ότι κανείς δεν θέλει να είναι τίποτα άλλο από αυτό που είναι, ούτε στο μέλλον, ούτε στο παρελθόν, ούτε σε όλη την αιωνιότητα».

                                              Ecce Homo, «Γιατί είμαι τόσο έξυπνος», 10 

§1

Ως γνωστόν, στον πρωταρχικό Πέρση Ζαρατούστρα βρίσκουμε να επινοεί την έννοια του καλού και του κακού ως έναν αιώνιο πόλεμο ανάμεσα στα αντίθετα. Από την πλευρά του ο Νίτσε, στον δικό του Ζαρατούστρα μοχθούσε να δείξει ότι πρέπει να υπερβούμε τις έννοιες του καλού και του κακού. Για τον φιλόσοφο, ο ιστορικός Ζαρατούστρα αντιπροσωπεύει αυτό που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της βούλησης για δύναμη, και η πεποίθησή του ότι κάθε άτομο είναι υπεύθυνο για τη μοίρα του είχε χτυπήσει τη χορδή του Νίτσε.

Τι είναι η πλατωνική φιλοσοφία;

 

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

 1. Η παρουσία του Σωκράτη

     Είναι αλήθεια πως  ο Πλάτων επηρεάστηκε τόσο βαθιά και καθοριστικά από τον Σωκράτη, ως το κατ’ εξοχήν πρόσωπο της φιλοσοφικής πράξης, ώστε αποφάσισε να αφοσιωθεί αποκλειστικά και πλήρως στη φιλοσοφία. Ο κύριος επομένως χαρακτήρας της φιλοσοφικής εργασίας του Πλάτωνα έχει ως αρχή και βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Σωκράτη. Εξάλλου, πριν από τον Πλάτωνα, δεν υπήρχε άλλο σημαίνον φιλοσοφικό πρόσωπο σαν τον Σωκράτη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας του. Όλα τούτα βέβαια δεν σημαίνουν ότι μπορεί να αποδοθεί όλη η φιλοσοφική διαδρομή και δραστηριότητα του Πλάτωνα στον Σωκράτη. Αναμφίβολα, τα τυπικά και θεμελιώδη χαρακτηριστικά της πλατωνικής σκέψης δεν έχουν καμιά σχέση με το γράμμα της σωκρατικής διδασκαλίας. Από την άλλη πλευρά πάλι, ο Πλάτων δεν παύει να ανιχνεύει διαρκώς τη ζωτική σημασία του έργου και της μορφής του Σωκράτη. Και προς τούτο δεν διστάζει να προχωρήσει πέρα ​​από την ορισμένη κληρονομιά που «κληρονόμησε» από τον δάσκαλο, διατυπώνοντας αρχές και θεωρίες που ο Σωκράτης, είναι αλήθεια, δεν είχε διδάξει ποτέ, αλλά που θέλουν να εκφράσουν αυτό που ο ίδιος ενσάρκωσε. Υπό ένα ευρύ πνεύμα, συνεπώς, θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς βάσιμα ότι η πλατωνική έρευνα τείνει εν πολλοίς να λάβει τη μορφή μιας δυναμικής ερμηνευτικής της φιλοσοφικής προσωπικότητας του Σωκράτη.