Τετάρτη 27 Απριλίου 2011

Φιλοσοφία του ανθρώπινου ατόμου


                                ΚΙΡΚΕΓΚΑΡΝΤ:
                    Η ανακάλυψη του αληθινού ατόμου

                                                §1
 Το ερώτημα: Το ανθρώπινο άτομο έχει μεγαλύτερη αξία ή το είδος; Η συγκεκριμένη εκάστοτε ατομική ύπαρξη τίθεται πάνω από τη γενικότητα, από την καθολικότητα ή το αντίστροφο; Με βάση τη δυναμική του ερωτήματος, από την αρχαία εποχή έως και σήμερα έχει αναπτυχθεί ένας πλούσιος, όχι σπάνια αντιθετικός, φιλοσοφικός προβληματισμός χωρίς αρχή και τέλος. Αυτό δείχνει ότι η ουσία του ατόμου δεν είναι κάτι το αυτονόητο και προφανές. Απασχολεί σοβαρά τη φιλοσοφία και κάθε αντίστοιχη θεώρηση αποτελεί έναν σχετικό, όχι απόλυτο οδοδείκτη. Το να καταλαβαίνουμε νωρίς τον προορισμό μας, το να βρίσκουμε την αλήθεια που προσιδιάζει σε μας, την ιδέα που μας «κατευθύνει προς ένα αστέρι» (Χάιντεγκερ), όλα αυτά είναι στοιχεία που δεν αντιπροσωπεύουν τα πράγματα, την εξωτερική πραγματικότητα, αλλά τη μοναδικότητα της ατομικότητάς μας, την οντολογική μας συνθήκη και συνδέονται με μια καθορισμένη εκάστοτε μαρτυρία ζωής.
                                                  
                                                §2
Μια τέτοια μαρτυρία ζωής είναι ο ίδιος ο Κίρκεγκαρντ (1813–1855). Τι μαρτυρεί η ζωή του; Πως είχε μαζέψει όλη την καταιγίδα, τη σχετική με τον αφανισμό της ανθρώπινης-ατομικής ύπαρξης. Η ανθρώπινη ύπαρξη κινδυνεύει καθημερινά να αφανιστεί μέσα στην ανεξέλεγκτη εξωτερικότητα. Η ζωή μας είναι παγιδευμένη στη διχαστική και πολωτική αντίθεση υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας. Ο Χέγκελ επιχείρησε να υπερβεί αυτή την αντίθεση μέσα από τον διαλεκτικό Λόγο του πνεύματος, του απόλυτου: η αλήθεια είναι το όλο. Ο Κίρκεγκαρντ επιδίδεται σε έναν ενδοσκοπικό συλλογισμό γύρω από το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης: ο άνθρωπος δεν προορίζεται να είναι οικονομικό μέγεθος, εξάρτημα μηχανών και μηχανισμών, υπήκοος ενός σιδερόφρακτου συστήματος του κόσμου. Απεναντίας ανάγει την ουσία του στο άτομο, μέσα από το οποίο πρέπει να περάσει η ιστορία, ο χρόνος, ο ανθρώπινος κόσμος ως ολότητα.

 
                                                      § 3
Ο Κίργκεγκαρντ τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στην αγωνία, έτσι όπως τη βίωνε ως αγωνία έναντι στο μηδέν και έναντι στο υπάρχειν. Τον διαχώριζε από το Εγώ άλλων φιλοσόφων που ύψωναν/υψώνουν συστήματα για θέα και όχι για οίκηση. Όπως έλεγε, δεν ωφελεί να κτίζει κανείς λαμπρά οικοδομήματα, όπως κάνουν οι φιλόσοφοι, και να μένει σε καλύβα. Με αυτό ήθελε να πει ότι πρέπει να  οικούμε την αλήθεια άμεσα, βιωματικά και όχι να ομιλούμε αφηρημένα για αυτή. Πρέπει να έχουμε κοινό πεπρωμένο με την αλήθεια, να γινόμαστε οι ίδιοι αλήθεια. Αλλά ποια αλήθεια; Εκείνη του ζην όχι ως μιας βιολογικής διαπόρευσης, αλλά ως υποστασιακής εγρήγορσης, ως υψηλής αυτοσυνειδησίας, ως υπόστασης που τείνει διαρκώς να υπερβαίνει τον εαυτό της ως προφάνεια, ως αντι-κειμενικότητα. Η αλήθεια επομένως, για τον φιλόσοφο, δεν αφορά σε κάποιο διανοητικό, ιδεολογικό ή κοσμοθεωρητικό σχήμα που καθιστά το άτομο αντι-κείμενο, πράγμα, αλλά στον εαυτό της ως εκείνον τον εαυτό που το ανθρώπινο άτομο καλείται κάθε φορά να προτάσσει ως αίτημα ζωής.

Δευτέρα 25 Απριλίου 2011

M.Heidegger: Προς τη σκέψη του Εί-ναι ΙΙ



                           M. Heidegger
                           
                            ΝΕΥΜΑΤΑ
                                            [2]
                            μτφρ. Δημ. Τζωρτζόπουλος

                            ΤΟ  ΑΛΜΑ
                                                                        
                           Πάρε, ρίψε, κρύψε
                           και το άλμα να είναι
                           από ανάμνηση πολύ μακρινή
                           σε μια μη-καθιδρυμένη περιοχή.


                           Από σένα μόνο κόμιζε
                           το μοναδικό Ποιος:
                           Ποιος είναι ο άνθρωπος;

                                                    
                           Αδιάκοπα λέγε
                           το μοναδικό Τι:
                           Τι είναι το Εί-ναι;


                           Ποτέ μην περιφρονείς
                           το μοναδικό Πώς:
                           Πώς είναι ο δεσμός τους;

                                                   
                                   Η  ΓΗ      

                   
                       Μειλίχιο θάλλειν
                           της απαράβλαπτης
                           Γης 


                           Ας γίνει
                           του απρόσκοπτου
                           πυρός της λάμψη.


                                                              
                                 Η  ΓΝΩΣΗ

                      Γνωρίζουμε όμως την απαρχή,
                          την άλλη, τη γνωρίζουμε διερευνώντας,
                          έχουμε το προβάδισμα για
                          οιοδήποτε Ναι ή Όχι.

                          Ποτέ δεν είμαστε εξ αρχής ειδήμονες
                          μας κατευθύνει μια αναζήτηση
                          διερευνώντας μέσ’ από μας προς
                          το ξέφωτο του Εί-ναι.
                                                     


Κυριακή 24 Απριλίου 2011

M.Heidegger: Προς τη σκέψη του Εί-ναι



                                M. Heidegger

                                       ΝΕΥΜΑΤΑ
                                          μτφρ. Δημ. Τζωρτζόπουλος

                                                         [1]
                                Το άλλο σκέπτεσθαι
                                   
                                   
                                    Πάρε την τελευταία λάμψη της ευλογίας,
                                    μόνο από τη σκοτεινή εστία του Εί-ναι,
                                    αυτή να πυροδοτεί την απόκριση:
                                    θεότητα–ανθρωπινότητα  Ένα.

                                    Ρίψε τη χρεία του παράτολμου ξέφωτου
                                    ανάμεσα σε κόσμο και γη ως άσμα
                                    όλων των πραγμάτων για την καθιέρωση
                                    χαρούμενων ευχαριστιών κατά δίκην και τάξη.

                                    Φύλαξε στο λόγο τη σιωπηλή γνώση
                                    ενός άλματος πάνω από μεγάλο και μικρό
                                    και απώλεσε τα άδεια ευρήματα
                                    ξαφνικής απολαμπής στην πορεία προς το Είναι.

                                     

Πέμπτη 21 Απριλίου 2011

Από τη φιλοσοφία του Hegel

                            G.W.Fr. Hegel

               Η  έννοια  της  ατομικότητας

                    μτφρ. Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

…απόλυτη αντί-θεση βρίσκεται σε ισχύ. Ένα είδος των αντι-θέσεων είναι η πολλότητα των ζωντανών όντων· τα ζωντανά όντα πρέπει να εξετάζονται ως οργανώσεις· η πολλότητα της ζωής τελεί σε αντί-θεση: ένα τμήμα της πολλότητας τούτης εξετάζεται απλώς ως ευρισκόμενο σε σχέση και έχει το Είναι του μόνο υπό τη μορφή της συνένωσης· ας σημειωθεί ότι αυτό το τμήμα είναι το ίδιο μια απέραντη πολλότητα, επειδή φέρνει μέσα του ζωή. Το άλλο τμήμα, το οποίο είναι επίσης απέραντη πολλότητα, δεν εξετάζεται παρά ως ευρισκόμενο σε αντί-θεση και έχει το Είναι του μόνο μέσα από τον χωρισμό του από το πρώτο τμήμα· κατά τον ίδιο τρόπο,  το πρώτο τμήμα είναι κι αυτό προσδιορισμένο έτσι, ώστε να έχει το Είναι του μόνο μέσα από τον χωρισμό του από το δεύτερο τμήμα. Το πρώτο τμήμα  δηλώνει μια οργάνωση, ένα άτομο. Από μόνο του γίνεται φανερό πως ετούτη η ζωή, της οποίας η πολλαπλότητα εξετάζεται μόνο υπό την ισχύ σχέσης και η σχέση τούτη αποτελεί το Είναι της, μπορεί συγχρόνως να εξετάζεται εν μέρει και ως εσωτερικά διαφορετική, ως απλή πολλότητα· η σχέση της δεν είναι περισσότερο απόλυτη απ’ ό,τι [ο] χωρισμός των σχετιζομένων τμημάτων· εν μέρει επίσης πρέπει να σκεπτόμαστε τη δυνατότητά της να έρχεται σε σχέση με το τμήμα που είναι αποκλεισμένο απ’ αυτή, τη δυνατότητα δηλαδή να απολέσει την ατομικότητά της ή να συνδεθεί με αυτό που είναι αποκλεισμένο. –Παρόμοια το πολλαπλό, το αποκλεισμένο από ένα οργανικό όλο, το οποίο έχει το Είναι του μόνο στην αντί-θεση,  συγχρόνως πρέπει εν μέρει όχι [μόνο], ως διεαυτό, να κάνει αφαίρεση από εκείνη την οργάνωση και εντός εαυτού [=εσωτερικά] να είναι απόλυτα πολλαπλό, αλλά ως εντός εαυτού [=εσωτερικά] πολλαπλό να βρίσκεται συνάμα σε σχέση· εν μέρει επίσης πρέπει να συνδέεται με το αποκλεισμένο απ’ αυτό το πολλαπλό ζωντανό ον. Η έννοια της ατομικότητας κλείνει μέσα της αντί-θεση προς την απέραντη πολλαπλότητα και προς τη σύνδεση με αυτή την ίδια [την έννοια]· ένας άνθρωπος είναι μια ατομική ζωή, στο βαθμό που είναι μια ζωή διαφορετική από όλα τα στοιχεία και από την απεραντοσύνη των ατομικών ζωών που βρίσκονται έξω απ’ αυτήν. Ο άνθρωπος είναι μια ατομική ζωή μόνο, στο βαθμό που συνιστά ενότητα με όλα τα στοιχεία, με όλη την απεραντοσύνη των [ατομικών] ζωών που βρίσκονται έξω απ’ αυτόν. Ο άνθρωπος είναι [=υπάρχει] μόνο, στο μέτρο που το σύμπαν της ζωής διαιρείται: αυτός είναι το ένα τμήμα, όλα τα υπόλοιπα είναι το άλλο τμήμα· αυτός είναι μόνο, στο μέτρο που ο ίδιος δεν είναι κανένα τμήμα και δεν αποχωρίζει τίποτε απ’ αυτόν.
Εάν λάβουμε ως προϋπόθεση την αδιαίρετη ζωή, εάν τη δεχθούμε ως παγιωμένη, τότε μπορούμε  να θεωρήσουμε τα ζωντανά όντα ως εξωτερικεύσεις της ζωής, ως παραστάσεις της. Συγχρόνως, η πολλαπλότητα αυτών των όντων, ακριβώς επειδή τίθενται ως εξωτερικεύσεις, είναι τεθειμένη ως απέραντη και τη στοχαζόμαστε εδραιωμένη υπό την εξής μορφή: ήρεμα, σταθερά υφιστάμενα σημεία, άτομα. Εάν λάβουμε ως προϋπόθεση ένα ζωντανό ον και μάλιστα εμάς που θεωρούμε το πράγμα, τότε βλέπουμε πως η ζωή, που είναι τεθειμένη έξω από τη δική μας περιορισμένη ζωή, είναι μια απέραντη ζωή απέραντης πολλαπλότητας, απέραντης αντίθεσης, απέραντης σχέσης· ως πολλότητα είναι μια απέραντη πολλότητα από οργανώσεις, από άτομα, ως ενότητα είναι ένα μοναδικό οργανωμένο, χωρισμένο και ενωμένο όλο, —είναι η φύση. Ετούτη είναι μια οντοθεσία της ζωής, γιατί ο αναστοχασμός  έχει φέρει στη ζωή τις έννοιές του, αυτές δηλαδή της σχέσης και του χωρισμού, του ενικού όντος, ήτοι του ατόμου που υφίσταται για τον εαυτό του, και του καθολικού· επίσης του όντος που τελεί σε συνάφεια, του μεν ενικού όντος ως ενός περιορισμένου, του δε καθολικού ως ενός απεριόριστου. Έτσι ο αναστοχασμός έχει καταστήσει, μέσα από τη διαδικασία της οντοθεσίας, τη ζωή φύση.

Πέμπτη 14 Απριλίου 2011

Martin Heidegger: Από την εμπειρία της σκέψης II



MARTIN  HEIDEGGER

 Από  την εμπειρία της σκέψης II
(Aus der Erfahrung des Denkens)
 μτφρ. Δημ. Τζωρτζόπουλος                     

                              VI
        
            Όταν ο αγέρας, αλλάζοντας γρήγορα, μουρμουρίζει στις ξυλώσεις
            της   καλύβας και ο καιρός απειλεί να γίνει άσχημος …

                     Τρεις κίνδυνοι απειλούν το σκέπτεσθαι.

                     Ο καλός και συνεπώς ο σωτήριος κίνδυνος είναι
 η γειτνίαση του άδοντος ποιητή.

                          Ο κακός και συνεπώς ο πιο οξύς κίνδυνος είναι το ίδιο το σκέπτεσθαι.  Πρέπει να σκέπτεται ενάντια στον ίδιο τον εαυτό του, πράγμα που σπάνια μόνο το μπορεί.

                    Ο άσχημος και συνεπώς ο συγκεχυμένος κίνδυνος είναι
                       το φιλοσοφείν.

                    
                                VII

            Όταν μια καλοκαιριάτικη μέρα η πεταλούδα κάθεται πάνω
            στο λουλούδι και με κλεισμένα τα φτερά λικνίζεται μαζί του
            στον αγέρα του λιβαδιού ….

Όλο το θάρρος της καρδιάς είναι η αντηχούσα ανταπόκριση στην
   αξίωση του Είναι, η οποία συλλέγει τη σκέψη μας στο παιχνίδι
   του κόσμου.         

Μέσα στο σκέπτεσθαι κάθε πράγμα γίνεται μοναχικά και αργά.

                     Στη μακροθυμία ευδοκιμεί η μεγαθυμία.

                     Αυτός που σκέπτεται μεγάλως, πρέπει και μεγάλως
                        να σφάλλει.

                                VIII

Όταν ο χείμαρρος στο βουνό, μέσα στης νύχτας τη σιγαλιά,
ιστορεί τις πτώσεις του πάνω στους συμπαγείς βράχους …

Το αρχαιότερο από τα αρχαία μάς ακολουθεί στον τρόπο
   σκέψης μας και όμως έρχεται να μας συναντήσει.

                    Να γιατί το σκέπτεσθαι συνάπτεται με την έλευση του
                        γεγονότος-όντος και είναι ανάμνηση.

                    Να είσαι αρχαίος σημαίνει: έγκαιρα να σταματάς εκεί
                        όπου η μοναδική σκέψη μιας οδού του σκέπτεσθαι
                        έχει διευθετηθεί στη δομή της.

Μπορούμε να αποτολμήσουμε το βήμα προς τα πίσω: από τη φιλοσοφία στη σκέψη του Είναι, στο μέτρο που μέσα στην προέλευση του σκέπτεσθαι έχουμε βρει την πάτρια εστία μας.

        
                              ΙΧ

Όταν οι χιονοθύελλες, τις νύχτες του χειμώνα,
τραντάζουν την καλύβα και ένα  πρωί  το τοπίο
 βρίσκει τη γαλήνη του στη χιονισμένη του επένδυση …


Ο λόγος του σκέπτεσθαι θα εφησύχαζε στην ουσία του,
      μόνο εάν γινόταν ανήμπορος να πει εκείνο που
      πρέπει να μείνει ανείπωτο.

                     Μια τέτοια ανημποριά θα έφερνε το σκέπτεσθαι
                          ενώπιον του Πράγματος.

Ποτέ δεν υπάρχει ό,τι ομιλείται και σε καμιά γλώσσα
     δεν υπάρχει ό,τι λέγεται.

Ότι υπάρχει πάντοτε και αιφνίδια ένα σκέπτεσθαι, ποιος εκπλησσόμενος θα ήθελε να διερευνήσει;

                                         
                               Χ

Όταν στις πλαγιές της ορεινής κοιλάδας, όπου οι
                     αγέλες προχωρούν αργά, τα κουδούνια ηχούν αδιάκοπα …

Ο ποιητικός χαρακτήρας του σκέπτεσθαι είναι ακόμα
     συγκαλυμμένος.

                    Όπου αυτός φανερώνεται, εξισώνεται για πολύ καιρό με
                         την  ουτοπία  μιας  ημιποιητικής  διάνοιας.

                    Αλλά η σκεπτόμενη ποίηση είναι στην πραγματικότητα
                         η τοπολογία του Είναι.

                   Αυτή λέγει στο Είναι τον τόπο διαμονής της ουσίας του.


                              XI

                  Όταν το εσπέριο φως,  γέρνοντας κάπου μέσα στο δάσος,
                  χρυσίζει τους κορμούς των δέντρων

                 Το να τραγουδάμε και να σκεπτόμαστε είναι οι γειτονικοί
                       κορμοί της ποίησης.
                Εκφύονται από το Είναι και φτάνουν στην αλήθεια του.

               Η σχέση τους μας κάνει να σκεφτούμε ό,τι ο Hölderlin
                   τραγουδά για τα δέντρα του δάσους:

                   «Και άγνωστοι μεταξύ τους παραμένουν,
                     όσο στέκουν, οι γειτονικοί κορμοί».

         Δάση απλώνονται
         Χείμαρροι ορμούν
         Βράχια διαρκούν
         Βροχή ρέει

         Λειμώνες αναμένουν
         Πηγάδια αναβρύζουν
         Άνεμοι κατοικούν
         Ευ-λογία βρίσκει το νόημά της. 
          












                                

Δευτέρα 11 Απριλίου 2011

Martin Heidegger: Από την εμπειρία της σκέψης


                      MARTIN  HEIDEGGER
                
              Από  την εμπειρία της σκέψης 1947
               (Aus der Erfahrung des Denkens)
                       μτφρ. Δημ. Τζωρτζόπουλος


                            Ανάμεσα στα ψηλά έλατα … 


                                           Ι
             
                          Οδός και ισορροπία,
                          Πόρος και λόγος
                          Συναντώνται στην ίδια πορεία.

                         Όδευε και κόμιζε
                        Αστόχημα και ερώτημα
                        Στο δικό σου μοναδικό μονοπάτι.


                                                        ΙΙ

                Όταν το εωθινό φως σιωπηλά προβαίνει πάνω από τα βουνά …


                Το σκοτείνιασμα του κόσμου δεν φθάνει ποτέ στο φως του Είναι.

                Ερχόμαστε πολύ αργά για τους θεούς και πολύ νωρίς για το Είναι.
                  Το ποίημα του Είναι, που μόλις άρχισε, είναι ο άνθρωπος.

                Να οδεύεις προς ένα αστέρι· μόνο αυτό. 

                Σκέπτεσθαι είναι ο περιορισμός σε μια μόνο σκέψη που κάποτε
                  θα σταθεί σαν ένα αστέρι στον ουρανό του κόσμου.


                                                      ΙΙΙ

             Όταν μπροστά από το παράθυρο της καλύβας ο ανεμοδείκτης τραγουδάει
             μέσα στην επερχόμενη καταιγίδα …
                                             

              Εάν το θάρρος του σκέπτεσθαι πηγάζει από την αξίωση του Είναι,
                 τότε ευδοκιμεί η γλώσσα της μοίρας.
                
              Μόλις έχουμε το Πράγμα στα μάτια μας μπροστά και την ακρόαση του
                 λόγου στην καρδιά μας, τότε το σκέπτεσθαι ευημερεί.

              Λίγοι άνθρωποι είναι αρκετά εκπαιδευμένοι, ώστε να διακρίνουν ανάμεσα
                σε ένα αντικείμενο μάθησης και σε ένα Πράγμα της σκέψης.

              Η υπόθεση του σκέπτεσθαι θα ήταν πιο ευοίωνη,
               εάν ήδη υπήρχαν σ’ αυτό αντίμαχοι και όχι απλοί
               αντίπαλοι.
                     
                      
                   IV

            Όταν  σε έναν από τη βροχή ανταριασμένο ουρανό  αίφνης
            γλιστρά μια ηλιαχτίδα πάνω από τα σκοτεινά λιβάδια …
                                                    
                         
             Ποτέ δεν πάμε εμείς προς τις σκέψεις. Αυτές έρχονται προς
               εμάς.
                      
             Αυτή είναι η προσήκουσα ώρα της συνομιλίας.

             Η    ώρα    της    ευφροσύνης   στο     συντροφικό    διαλογισμό. 
              Αυτός  δεν  προβάλλει  πολεμικές  γνώμες  ούτε  ανέχεται  τις
              ενδοτικές   συναινέσεις.  Σταθερό   παραμένει  το  σκέπτεσθαι
              στον αγέρα του Πράγματος.

            Από μια τέτοια συντροφικότητα μπορεί ίσως  να ανακύψουν   ορισμένοι
              τεχνίτες  στην  τέχνη  του  σκέπτεσθαι. Έτσι  ώστε κάποιος απ’ αυτούς
              απρόσμενα να γίνει  δεξιοτέχνης.
                                    
                         
                                                          V
         
            Όταν στο ξεκίνημα του καλοκαιριού ανθίζουν οι μοναχικοί  νάρκισσοι,
            κρυμμένοι μέσα στο λιβάδι, και λάμπει το ρόδο των βουνών κάτω από
            το σφενδάμι

              Το  μεγαλείο του απλού.

             Μόνο η διαμορφωμένη εικόνα διαφυλάσσει το όραμα. Αλλά η   διαμορφωμένη εικόνα ανήκει στο ποίημα.
            
             Πώς θα μπορούσε ποτέ να μας διαπνέει ενθάρρυνση, εάν θέλαμε να  αποφύγουμε τη θλίψη;

             Ο πόνος δωρίζει τη θεραπευτική του δύναμη, εκεί που δεν τη
               φανταζόμαστε.